γκάουτσο

(gaucho).Λέξη άγνωστης προέλευσης με την οποία χαρακτηρίζονται οι άνθρωποι των πάμπα,των απέραντων πεδιάδων της Νότιας Αμερικής. Απόγονος των Ισπανών που κατέκτησαν και αποίκισαν αυτές τις περιοχές, ο γ. συχνά προερχόταν από επιμειξίες με τους τοπικούς πληθυσμούς. Κύρια ασχολία του ήταν η βοσκή των κοπαδιών βοοειδών της πεδιάδας. Μέχρι τα μέσα του 19ου αι. η λέξη ήταν συνώνυμη τουληστή και του παράνομου, αλλά με τον τερματισμό των εμφυλίων πολέμων, την εξαφάνιση των gaudillos (αρχιληστών-δικτατόρων) και την ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας, η κακή φήμη των γ. σταδιακά ατόνησε. Σε αυτό συνετέλεσε και ο λογοτεχνικός και αργότερα ο κινηματογραφικός εξωραϊσμός της ζωής τους με αποτέλεσμα ο γ. να εξελιχθεί σε θρυλική μορφή, σύμβολο της παλικαριάς, της ευγένειας και της δικαιοσύνης. Σήμερα επιζεί απλώς ως μελαγχολική μορφή ενός χαμένου παρελθόντος. Στα παλαιότερα χρόνια η ζωή του γ. ήταν βίαιη και αβέβαιη. Δίχως οικογενειακούς δεσμούς, εξασφάλιζε την τροφή και το ντύσιμό του από τα ζώα που είχε ή άρπαζε. Μοναδική περιουσία του ήταν το άλογό του. Τα χαρακτηριστικά όπλα του ήταν το λάσο (lazo,η συρτοθηλιά για να πιάνει τα ζώα), το φακόν (facon,μεγάλο μαχαίρι) και οι μπολεαδόρας (boleadoras,μπάλες δεμένες με σχοινί που ρίχνονται στα πόδια του ζώου για να προκαλέσουν την πτώση του). Χαρακτηριστικό ήταν επίσης το ντύσιμο του: πόντσοτσιρίπα, ύφασμα τυλιγμένο στη μέση που έπεφτε σε φαρδιές πιέτες και μπότας ντε πότρο, μπότες από ακατέργαστο δέρμα αλόγου. Αγαπημένο του ποτό ήταν το ματέ (αφέψημα από φύλλα του ομώνυμου φυτού που περιέχει καφεΐνη). Διασκέδασή του αποτελούσαν οι ιπποδρομίες, οι κοκορομαχίες κλπ. λογοτεχνία των γ. Ο γ. αποτελεί τον κεντρικό χαρακτήρα ενός ξεχωριστού λογοτεχνικού είδους που δημιουργήθηκε στη Νότια Αμερική και ιδιαίτερα στην Αργεντινή και στην Ουρουγουάη. Ο παγιαδόρ (payador),λαϊκός τραγουδιστής και παραμυθάς, που αυτοσχεδιάζει τραγουδώντας με την κιθάρα του, είναι ο πρώτος λαϊκός ποιητής στα τραγούδια του οποίου εκφράζεται ο ψυχικός κόσμος του γ., και η πιο συνηθισμένη ποιητική μορφή τραγουδιού του είναι το cielito.Ο Μπαρτολομέ Ιντάλγκο (1788-1823) άντλησε τα θέματά του από τους πολέμους της ανεξαρτησίας που είχαν αρχίσει το 1810. Από την παράδοση των αυτοσχέδιων τραγουδιστών προβάλλει η θρυλική μορφή του payador Σάντος Βέγκα. Αργότερα ο ίδιος έγινε ήρωας ποιημάτων γκαουτσέσκο που έγραψαν ποιητές, όπως ο Μπαρτολομέ Μίτρε (1821-1906), ο Ιλάριο Ασκάσουμπι (1807-1875) και ο Ραφαέλ Ομπλιγάδο (1851-1919). Ιδιαίτερα ο Ασκάσουμπι υπήρξε ποιητής με πνευματική καλλιέργεια και λεπτό ποιητικό αίσθημα, πιστός στην έμπνευση των γ. Στην έκδοση των Απάντων του (Παρίσι, 1872) ο Ασκάσουμπι συγκέντρωσε όλα τα ποιήματα του είδους. Στην ίδια έκδοση περιλαμβάνεται το ποίημα Σάντος Βέγκα Οι δίδυμοι της Λα Φλορ,«ιστορία ενός μαλέβο (ληστή) ικανού για κάθε έγκλημα, που έβαλε σε μεγάλους μπελάδες τη δικαιοσύνη». Το Σάντος Βέγκα είναι χρονικά το πρώτο από τα τρία μεγαλύτερα ποιήματα που αναφέρονται στους γ. Ο Εστανίσλαο ντελ Κάμπο (1834-1880), κυκλοφόρησε με το ψευδώνυμο Αναστάσιο ελ Πόλο το Φάουστ,κωμικό ποίημα, στο οποίο ένας γ. διηγείται με έναν αφελή και πολύ παραστατικό τρόπο, το ομώνυμο έργο του Γκουνό. Το ποίημα αυτό αποτελεί τον σταθμό, με τον οποίο ο γ. κάνει την εμφάνισή του στη ζωή της πόλης. Το τρίτο ποίημα, ο Μαρτίν Φιέρο του Χοσέ Ερνάντεθ (1834-1886) θεωρείται το αριστούργημα της λογοτεχνίας των γ. Το πρώτο μέρος Ο γκάουτσο Μαρτίν Φιέρο,εκδόθηκε το 1872 και είχε μεγάλη επιτυχία· το δεύτερο μέρος, Η επιστροφή του Μαρτίν Φιέρο, που εκδόθηκε το 1879 και είχε την ίδια επιτυχία με το πρώτο, διέθετε περισσότερο βάθος και πλουσιότερη σύνθεση. Ολόκληρο το ποίημα είναι μία καταγγελία της άδικης συμπεριφοράς του κράτους απέναντι στον γ. Κυρίως όμως στο δεύτερο μέρος αναπτύσσεται ένα λεπτομερειακό πρόγραμμα σωστής πολιτικής με βάση την παιδεία και τη δημιουργία νέων συνθηκών εργασίας, πρόγραμμα ικανό να εξυψώσει τον γ. και να τον εισαγάγει στη σύγχρονη οργανωμένη ζωή. Η μορφή του γ. πέρασε επίσης στο επιφυλλιδογραφικό μυθιστόρημα και στο θέατρο. Χαρακτηριστικό είναι το έργο Χουάν Μορέιρα του Εντουάρντο Γκουτιέρες, από το οποίο γεννήθηκε ένα είδος λαϊκού αργεντινού θεάτρου. Έπρεπε όμως να περάσουν πάνω από πενήντα χρόνια για να βρει ο γ. την ανθρώπινη και καλλιτεχνική ολοκλήρωσή του στο μυθιστόρημα του Ρικάρντο Γκουιράλντες Δον Σεγκούντο Σόμπρα (1926). Ο ήρωας του έργου διαθέτει όλα τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του παλαιού γ., αλλά κατορθώνει να τα συμβιβάσει με τις απαιτήσεις της ζωής στη σύγχρονη πάμπα. Στη Νότια Αμερική ο γκάουτσο έχει γίνει σχεδόν μυθικό σύμβολο της ευγένειας και του θάρρους.

* * *

ο

φύλακας μεγάλων κοπαδιών στις πάμπες τής Αργεντινής.

[ΕΤΥΜΟΛ. < (ισπ.) gaucho. Πρόκειται για μιγάδες που προήλθαν από επιμιξία ερυθροδέρμων και λευκών και οι οποίοι ασχολούνται με τη φύλαξη βοδιών και αλόγων όπως οι γνωστοί καουμπόυδες (γελαδάρηδες) τής Αμερικής].